ΔΕΠΥ
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ, διεθνώς ADHD: Attention Deficit Hyperactivity Disorder) είναι η συχνότερη αιτία παραπομπής παιδιών σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και εμφανίζεται ως δυσκολία στη διατήρηση εστιασμένης προσοχής ή/και υπερκινητική -παρορμητική συμπεριφορά σε βαθμό ασύμβατο με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Σήμερα, η ΔΕΠΥ θεωρείται ότι σχετίζεται με πολλαπλούς γενετικούς ή άλλους βιολογικούς παράγοντες που προκαλούν ιδιαιτερότητες στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου. Η ΔΕΠΥ αποτελεί το συχνότερο πρόβλημα μάθησης και συμπεριφοράς της παιδικής ηλικίας, παρουσιάζεται στο 5-7% των παιδιών παγκοσμίως και στις περισσότερες περιπτώσεις σημαντικά ελλείμματα παραμένουν στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. Η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ είναι απαραίτητη για την πρόληψη των μακροχρόνιων επιδράσεων στην καθημερινή λειτουργικότητα και προσαρμογή των πασχόντων ατόμων στο σχολικό, οικογενειακό, επαγγελματικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Οι δυσκολίες αυτές ακολουθούν το παιδί στα χρόνια του σχολείου και, μεταξύ άλλων, το εμποδίζουν να παρακολουθεί στο μάθημα, να μελετάει στο σπίτι, και να οργανώνει τον χρόνο και τις υποχρεώσεις του. Οι γονείς αγανακτούν και κουράζονται από αυτές τις συμπεριφορές, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται δευτερογενείς επιπτώσεις στις σχέσεις γονέα-παιδιού, ενώ παράλληλα το παιδί χάνει την αυτοεκτίμησή του. Η διαχείριση αυτών των προβλημάτων πρέπει να συμπεριλάβει μια διεπιστημονική παρακολούθηση της οικογένειας από παιδοψυχίατρο για πιθανή συνταγογράφηση φαρμακευτικής αγωγής, παιδοψυχολόγο για ψυχοεκπαίδευση γονέων και για συναισθηματική στήριξη του παιδιού, και ειδικό παιδαγωγό για τεχνικές μελέτης.
Εκφράσεις των πυρηνικών συμπτωμάτων της ΔΕΠ/Υ (ελλειμματική προσοχή, παρορμητικότητα, υπερκινητικότητα) όπως αυτές παρατηρούνται από τους οικείους σε τυποποιημένα ερωτηματολόγια (π.χ., δεν μελετά, δεν θυμάται, δεν συγκεντρώνεται, κινείται συνεχώς, δεν έχει κίνητρα, κ.α.) απαντώνται και σε άλλες αναπτυξιακές ή ψυχιατρικές διαταραχές (π.χ., ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας, συναισθηματικές ή αγχώδεις διαταραχές, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές). Αυτό μπορεί να προκαλέσει λάθη στην διαφοροδιάγνωση αν δεν προστεθούν αντικειμενικά κριτήρια μέτρησης των γνωστικών ελλειμμάτων που οφείλονται σε κάθε διαταραχή. Η ΔΕΠ/Υ παρουσιάζει νευροψυχολογικά ελλείμματα (σε σχέση με μη-κλινικούς πληθυσμούς) τα οποία παρουσιάζονται και σε άλλες διαταραχές, όπως η χαμηλή μνήμη εργασίας, ενώ άλλα νευροψυχολογικά ελλείμματα είναι χαρακτηριστικά μόνο της ΔΕΠ/Υ, όπως η επιδιαρκούσα προσοχή, η αναστολή της αντίδρασης, και η διακύμανση του χρόνου αντίδρασης. Αντίστοιχα, οι αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζουν ελλείμματα αυτοβιογραφικής μνήμης, οι συναισθηματικές διαταραχές παρουσιάζουν ελλείμματα στην ταχύτητα επεξεργασίας και την λεκτική μνήμη. Νευροψυχολογικές δοκιμασίες όπως η Δοκιμασία Συνεχούς Επίδοσης (Continuous Performance Test), δοκιμασίες αναγνωστικής φωνολογικής αποκωδίκευσης, και άλλες, μπορούν να αυξήσουν την ακρίβεια της διαφοροδιαγνωστικής διαδικασίας, διαχωρίζοντας ανάμεσα στην ύπαρξη ΔΕΠ/Υ ή άλλης διαταραχής, ή αποκαλύπτοντας την συνόσηση της ΔΕΠ/Υ με άλλες διαταραχές.
Περίπου 70% των παιδιών με ΔΕΠΥ πληρούν τα κριτήρια στην εφηβεία [1] και 66% πληρούν τα κριτήρια στην ενήλικο ζωή [2]. Εγκεφαλικές περιοχές που ευθύνονται για την συγκέντρωση προσοχής, αξιολόγηση αμοιβής, συναισθηματικό διαχωρισμό, αναστολή αντίδρασης, στοχοθετημένη συμπεριφορά, και αυτο-συνειδητότητα αλλάζουν δομικά και λειτουργικά κατά την εφηβεία [3,4], με αποτέλεσμα να προκαλούν αλλαγές αξιών και κινήτρων. Οι έφηβοι με ΔΕΠΥ είναι ιδαίτερα ευάλωτοι σε αλλαγές κινήτρων λόγω της νευροδιαβιβαστικής ελλειμματικής επιβράβευσης που χαρακτηρίζει την ΔΕΠΥ [5]. Περίπου 40% των παιδιών/εφήβων με ΔΕΠΥ συνεχίζουν φαρμακευτική αγωγή μετά την ηλικία των 18 ετών [6]. Παρ’ όλο που 2/3 των παιδιών με ΔΕΠΥ συνεχίζουν να έχουν σημαντικά συμπτώματα κατά την ενηλικίωση, δεν υπάρχει υποδομή υπηρεσιών βοήθειας και στήριξης για την ΔΕΠΥ μετά την ενηλικίωση [7,8]. Ενήλικοι με διάγνωση ΔΕΠΥ στην παιδική ηλικία παρουσιάζουν μειωμένη φαιά και λευκή ουσία σε εγκεφαλικά δίκτυα διαχείρισης προσοχής, ανεξάρτητα από την παραμένουσα ή όχι διάγνωση ΔΕΠΥ [9,10]. Φοιτητές με ΔΕΠΥ αναφέρουν αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης και ακαδημαϊκής αβεβαιότητας [11], και έχουν χαμηλότερη βαθμολογία [12], ενώ δεν αναφέρεται βελτίωση των συμπτωμάτων ΔΕΠΥ και των άλλων προβλημάτων με την χρήση φαρμακευτικής αγωγής [11,12]. Υψηλότερη εσωτερική συγκρότηση (sense of coherence) [13] σε ηλικία 16 ετών σχετίζεται με χαμηλότερα συμπτώματα ΔΕΠΥ σε ηλικία 21 ετών, ιδιαίτερα για τους εφήβους με εντονότερα συμπτώματα ΔΕΠΥ [14].
-Μελέτες με ποσοτική ανάλυση ηλεκτροεγκεφαλο-γραφήματος (qEEG) δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι με ΔΕΠΥ έχουν διαφορετικά εγκεφαλικά κύματα από ανθρώπους που δεν έχουν ΔΕΠΥ. Μια πολύ συχνή διαφορά είναι η αυξημένη παρουσία κυμάτων θήτα με μειωμένη παρουσία κυμάτων βήτα.
Βιβλιογραφικές αναφορές
]1] Sibley, et al. Diagnosing ADHD in adolescence. J Consult Clin Psychol. 2012;80(1):139-50.
[2] Barkley, et al. The persistence of attention-deficit/hyperactivity disorder into young adulthood as a function of reporting source and definition of disorder. J Abnorm Psychol. 2002;111(2):279-89.
[3] Yurgelun-Todd D. Emotional and cognitive changes during adolescence. Curr Opin Neurobiol. 2007;17(2):251-7.
[4] Sebastian C, Burnett S, Blakemore SJ. Development of the self-concept during adolescence. Trends Cogn Sci. 2008;12(11):441-6.
[5] Johansen EB, Killeen PR, Russell VA, et al. Origins of altered reinforcement effects in ADHD. Behav Brain Funct. 2009, 18;5:7.
[6] McCarthy, et al. Persistence of pharmacological treatment into adulthood, in UK primary care, for ADHD patients who started treatment in childhood or adolescence. BMC Psychiatry. 2012;12:219.
[7] Hall, et al. ‘Mind the gap’–mapping services for young people with ADHD … to adult mental health services. BMC Psychiatry. 2013;13:186.
[8] Young, et al. Avoiding the ‘twilight zone’: recommendations … adolescence to adulthood for young people with ADHD. BMC Psychiatry. 2011;11:174.
[9] Makris, et al. Attention and executive systems abnormalities in adults with childhood ADHD: A DT-MRI study of connections. Cereb Cortex 2008; 18(5):1210-20
[10] Proal, et al. Brain gray matter deficits at 33-year follow-up in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder established in childhood. Arch Gen Psychiatry. 2011;68(11):1122-34.
[11] Rabiner, et al. Adjustment to college in students with ADHD. J Atten Disord. 2008;11(6):689-99.
[12] Blase, et al. Self-reported ADHD and adjustment in college: cross-sectional and longitudinal findings. J Atten Disord. 2009;13(3):297-309.
[13] Antonovsky A. The Structure and properties of the sense of coherence scale. Soc Sci Med. 1993;36(6):725-33.
[14] Edbom, et al. High sense of coherence in adolescence is a protective factor in the longitudinal development of ADHD symptoms. Scand J Caring Sci. 2010;24(3):541-7.