Νευροψυχολογία στην ΔΕΠΥ
Η νευροψυχολογική αξιολόγηση ατόμων με ΔΕΠΥ προσφέρει όχι μόνο ένα ολοκληρωμένο γνωσιακό προφίλ βάσει του οποίου σχεδιάζεται η στήριξη για την ΔΕΠΥ, αλλά και διαφοροδιαγνωστικές πληροφορίες οι οποίες δεν είναι πάντα ευδιάκριτες από την λήψη ιστορικού. Πιθανές συννοσηρές διαταραχές στην ΔΕΠΥ είναι οι διαταραχές συμπεριφοράς (εναντιωματική/προκλητική διαταραχή, διαταραχή της διαγωγής), οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία), οι αγχώδεις διαταραχές (γενικευμένη, φοβίες, κρίσεις πανικού, κ.α.), η κατάθλιψη, και ο αυτισμός (διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές). Είναι όμως πιθανό οι διαταραχές αυτές μπορεί να μην είναι συννοσηρές, αλλά εναλλακτικές διαφοροδιαγνώσεις, δηλαδή κάποιος που μοιάζει να έχει ΔΕΠΥ να έχει μόνο κάποια από τις προηγούμενες διαταραχές.
Άτομα με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται στην διαχείριση προσοχής (εστίαση, διατήρηση) [1], την καταστολή αντίδρασης και την αυτοσυγκράτηση [2], την μνήμη εργασίας (διαχείριση πλήθους πληροφοριών) [3], ενώ παρουσιάζουν έμμονες αντιδράσεις και έμμονα λάθη [4]. Σαν αποτέλεσμα, δυσκολεύονται στην μάθηση και μνήμη, την διαχείρηση υποχρεώσεων και προτεραιοτήτων, και την διαχείριση χρόνου.
Άτομα με αγχώδεις διαταραχές δυσκολεύονται στην αυτοβιογραφική μνήμη (προσωπικά γεγονότα) [5,6], τις επιτελικές λειτουργίες [5,6], την μνήμη εργασίας (διαχείριση πλήθους πληροφοριών) [6], με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στην μάθηση και μνήμη, την διαχείρηση υποχρεώσεων και προτεραιοτήτων.
Άτομα με κατάθλιψη δυσκολεύονται στην ταχύτητα επεξεργασίας [7,8], την λεκτική ευφράδεια [7], τις επιτελικές λειτουργίες [7], την μνήμη εργασίας (διαχείριση πλήθους πληροφοριών) [8], και την λεκτική μνήμη [9], με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στην λεκτική μάθηση και μνήμη, την διαχείρηση υποχρεώσεων και προτεραιοτήτων, και στην διαχείριση χρόνου.
Άτομα με διαταραχές συμπεριφοράς δυσκολεύονται στην εύρεση μη επιθετικών λύσεων σε κοινωνικά διλήμματα [10,11] με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στην κοινωνική συμπεριφορά.
Άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας δυσκολεύονται στον σχεδιασμό και την οργάνωση δράσης [11], την διατήρηση και αλλαγή κανόνα [11], και την αντίληψη συναισθηματικού περιεχομένου σε πρόσωπα ή κοινωνικές καταστάσεις [12], με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στην λύση προβλημάτων, την διαχείρηση υποχρεώσεων και προτεραιοτήτων, και την κοινωνική συμπεριφορά.
Τι συμβαίνει όταν η ΔΕΠΥ συνυπάρχει με άλλη συνοσηρή διαταραχή; Η συνύπαρξη ΔΕΠΥ και δυσαναγνωσίας συνδυάζει τις γνωστικές δυσκολίες των δύο διαταραχών [13], και επιδεινώνει την βραχύχρονη μνήμη τους [14]. Η αγχώδης διαταραχή σε άτομα με ΔΕΠΥ βελτιώνει την ικανότητα επιλεκτικής και επιδιαρκούσας προσοχής [15], και την παρορμητικότητα [16],αλλά επιδεινώνει την βραχύχρονη μνήμη τους [16,17], και τις διαταραχές συμπεριφράς [18]. Οι διαταραχές συμπεριφοράς δεν επιδρούν στις συνήθεις επιτελικές δυσκολίες της ΔΕΠΥ [19,20], ενώ προσθέτουν στην ΔΕΠΥ επιτελικές δυσκολίες αυξημένου ρίσκου στον τζόγο [21], αλλά βελτιώνουν την αίσθηση του χρόνου όταν συνυπάρχει άμεση ανταμοιβή ή τιμωρία [22].
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ΔΕΠΥ μοιράζεται νευροψυχολογικά ελλείμματα με άλλες διαγνώσεις. Κάποια νευροψυχολογικά ελλείμματα διαφοροποιούν την ΔΕΠΥ από άλλες διαγνώσεις. Ο συνύπαρξη ΔΕΠΥ με συννοσηρές διαγνώσεις μπορεί να να επιδεινώσει (ή σπάνια να βελτιώσει) το νευροψυχολογικό προφίλ. Χρειάζεται ενδελεχής και περιεκτική αξιολόγηση προκειμένου να διαφοροδιαγνωστεί η ΔΕΠΥ, ή να διαγνωστούν συννοσηρότητες. Το σύνολο των νευροψυχολογικών ελλειμμάτων από όλες τις συννοσηρές διαγνώσεις πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν στον σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου και περιεκτικού πλάνου βοήθειας και αντιμετώπισης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
[1] Forbes. J Clin Psychol. 1998;54(4):461-76.
[2] Wodka et al.. J Clin Exp Neuropsychol. 2007;29(4):345-56.
[3] Kasper, Alderson, & Hudec. Clin Psychol Rev. 2012;32(7):605-17.
[4] Pineda et al.. Int J Neurosci. 1998;96(3-4):177-96.
[5] Airaksinen, Larsson, & Forsell. J Psychiatr Res. 2005;39(2):207-14.
[6] Ferreri, Lapp, & Peretti. Curr Opin Psychiatry. 2011;24(1):49-54.
[7] Xu et al.. J Affect Disord. 2012;136(3):328-39.
[8] Klimkeit et al.. Arch Clin Neuropsychol. 2011;26(7):662-76.
[9] Brooks et al.. Appl Neuropsychol. 2010;17(1):37-43.
[10] Coy et al.. J Abnorm Child Psychol. 2001;29(2):107-19.
[11] Matthys et al.. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1999;38(3):311-21.
[11] Geurts et al.. J Child Psychol Psychiatry. 2004;45(4):836-54.
[12] Losh et al.. Arch Gen Psychiatry. 2009;66(5):518-26.
[13] Willcutt et al.. Dev Neuropsychol. 2005;27(1):35-78.
[14] Bental & Tirosh. J Child Psychol Psychiatry. 2007; 48(5):455-63.
[15] Vloet et al.. J Affect Disord. 2010; 124(3):283-90.
[16] Schatz & Rostain. J Atten Disord. 2006;10(2):141-9.
[17] Jarrett et al.. J Atten Disord. 2012. [Epub ahead of print].
[18] Humphreys et al.. J Clin Child Adolesc Psychol. 2012;41(3):370-7.
[19] Geurts et al.. J Child Psychol Psychiatry. 2004;45(4):836-54.
[20] Barnett, Maruff, & Vance. Aust N Z J Psychiatry. 2009, 43(8):722-30.
[21] Hobson, Scott, & Rubia. J Child Psychol Psychiatry. 2011;52(10):1035-43.
[22] Luman et al.. J Abnorm Child Psychol. 2009;37(8):1123-35.